ภาวะที่เจอบ่อย ภาวะหนึ่งในภาวะคู่สมรสที่มีปัญหาผู้มีบุตรยาก คือ ภาวะเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ รวมทั้งภาวะที่ เรียกว่า ช็อกโกแลตซีสต์ (Chocolate Cyst) ว่าคืออะไร
ภาวะนี้คือภาวะที่มีเซลล์ของเยื่อบุโพรงมดลูกไปฝังตัวอยู่ช่องเชิงกราน ทำให้เกิดการอักเสพ ภายในช่องเชิงกราน และมีพังผืดเกิดขึ้น รวมทั้งในกรณีที่เป็นรุนแรงมาก จะเกิดมีลักษณะรังไข่หรือซีสต์ขึ้นมา ลักษณะภายใน ของซีสต์จะเหมือนกับช็อกโกแลต จึงถูกเรียกว่าช็อกโกแลตชีสต์ ก็คือ เลือดเก่าที่ขังตัวอยู่ภายในถุงรังไข่
เมื่อเกิดภาวะนี้ จะมีผลตามมาคือ หนึ่งทำให้เกิดภาวะการปวดประจำเดือน บางคนจะมีอาการปวดประจำเดือนเป็นอย่างมากมาก อย่างที่สอง คือเกิดภาววะพังผืดอย่างที่พูดมาข้างต้น แล้วจะทำให้เกิดภาวะมีลูกยากตามมา ซึ่งเป็นภาวะที่พบเจอได้บ่อยมากในคู่สามีภรรยาที่มีความประสงค์จะมีบุตร แล้วมีบุตรไม่ได้ พบว่า ประมาณหนึ่งในสามมีภาาวะเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ หรือภาษาอังกฤษที่เรียกว่า Endometriosis คำถามที่มักจะเกิดขึ้นคือ จะรักษาอย่างไรหากต้องการที่จะมีบุตร
ทั้งนี้ในภาวะนี้แบ่งเป็นสามดีกรี คืออาการเป็นน้อย ปานกลาง และรุนแรง กรณีที่เป็นน้อย ขึ้นอยู่กับว่าอายุมากหรือน้อย โดยเฉพาะอายุในฝ่ายของภรรยยา หากอายุน้อย อาจจะใช้วิธีการกระตุ้นการตกไข่ และกำหนดวัน มีเพศสัมพันธ์ุ หรือว่าฉีดเชื้อ IUI แต่โอกาสสำเร็จอาจไม่ได้สูงตาม หากกรณีที่เป็นมากขึ้น เช่น อยู่ในระยะปานกลางที่เป็นมาก โดยเฉพาะภาวะการเป็นช็อกโกแลตชีสต์ ก็เเบ่งเป็นอายุเช่นเดียวกัน หากอายุน้อย เช่นอายุไม่เกิน 30 ปีหรือ 30 ปีต้นๆ อาจจะทำการผ่าตัด และส่องกล้องรักษาแล้วติดตามดูเป็นระยะเวาลา 6 เดือน ถึง 1 ปี หากยังไม่สามารถตั้งครรภ์เองได้ จำเป็นต้องรักษาด้วยวิธีการเพิ่มเติม เช่น เด็กหลอดแก้วหรือใช้เทคโนโลยีในการเจริญพันธ์ต่อ ในกรณีซึ่งอายุมาก เช่น อายุเกิน 36-37 หรือ 40 ปีขึ้นไป
กรณีอย่างนี้การผ่าตัดอาจไม่ได้ประโยชน์นัก แนะนำว่าหากแต่งงานในระยะเวลาที่นานยังไม่มีบุตร ให้ทำเด็กหลดแก้ว มากกว่าการผ่าตัด เพราะการผ่าตัดได้ผลไม่ดีนัก โดยเฉพราะถ้าประกอบกับภาวะที่อสุจิของสามีไม่ปกติ การทำการผ่าตัด ส่วนใหญ่ถ้าไม่ได้มีลักษณะ เช่น ซีสต์ ช็อกโกแลตชีสที่ใหญ่ เกิน 4 เซนติเมตรขึ้นไป หากไม่แน่ใจว่า ชีสต์ นั้นเป็นช็อกโกแลตชีสต์จริงหรือไม่ อาจเป็นเนื้องอกอย่างอื่นการผ่าตัดอาจจะมีข้อบ่งชี้
แต่ถ้าหากว่าลักษณะของก้อนชีสต์ มีขนาดไม่ใหญ่มากเช่น 2 เซนติเมตร การผ่าตัดของชีสต์อาจจะไม่มีประโยชน์ ในแง่ของการรักษาภาวะผู้มีบุตรยาก ยกเว้นในกรณีที่ผ่าตัดมาแล้ว รวมทั้งกรณีที่มีอาการปวดประจำเดือนมาก เป็นกรณีที่พิจารณาเป็นรายๆ ไป
